Zaterdag was het exact zestig jaar geleden dat de grootste treinramp in de geschiedenis van Nederland plaatsvond. Op de ochtend van 8 januari 1962 botsen twee treinen frontaal tegen elkaar en maken vele slachtoffers. De impact van dit incident is vandaag de dag nog altijd merkbaar. In het weiland langs het spoor grazen tegenwoordig koeien. Wandelend tussen de vlaaien en de bloempjes door zou men haast vergeten dat zestig jaar eerder dezelfde plek er compleet anders bij lag. 8 januari 1962 is een datum die bij veel
mensen in Nederland – maar vooral bij Harmelenaren – nog in het geheugen staat gegraveerd. Op die maandagochtend in dikke mist, botsen rond kwart over negen twee passagierstreinen frontaal tegen elkaar. Dit alles gebeurde ter hoogte van het
industrieterrein De Putkop. 93 doden en 52 zwaargewonden zorgen ervoor dat deze treinramp uitgroeide tot een nationale ramp.

Tentoonstelling
Het Spoorwegmuseum in Utrecht is sinds afgelopen december in het bezit van de snelheidsmeter van de trein die van Woerden naar Breukelen reed. “Deze staat stil op 107 kilometer per uur en geeft daarmee aan hoe hard de treinen wel niet tegen elkaar
aangereden zijn”, vertelt Evertjan de Rooij, woordvoerder van het museum. Na de entree bevindt zich om de hoek één van de kleinere kamers van het museum. Op een grote muur speelt een video met beelden van nabestaanden die het verhaal van slachtoffers en naasten vertellen. De sfeer in de ruimte voelt koud aan en het verdriet is te proeven. “Waar de meeste tentoonstellingen voor alle leeftijden zijn, is deze tentoonstelling meer een terugblik op de Treinramp bij Harmelen en gericht op volwassenen”, aldus De Rooij. Zij hebben er voor gekozen om ter nagedachtenis van de slachtoffers een kleine tentoonstelling op te zetten in het Spoorwegmuseum. “Normaal gesproken pakken we groots uit met een tentoonstelling. We vonden het nu echter meer gepast om het kleiner te houden en ons vooral te focussen op de verhalen van de nabestaanden en slachtoffers.” Naast de snelheidsmeter is ook het kentekenplaatje van een van de locomotieven te zien. De kleinschaligheid van de tentoonstelling benadrukt de kwetsbaarheid en het vergeten verdriet.

Harmelen
De ramp is Harmelen een beladen begrip geworden. Ook voor de Nederlandse Spoorwegen heeft deze ramp geleid tot technische verbeteringen in de besturing van treinen en van het spoornetwerk in algemene zin. Historicus Ed Janson schreef een boek over de Treinramp bij Harmelen. Hij vertelt wat dit heeft betekend voor de dorpelingen. “In zekere zin kan je zeggen dat de ramp Harmelen op de kaart heeft gezet. Het was toen nog maar een heel klein dorpje”, aldus Janson. “Omdat het spoor in het midden van het weiland was, schoot meteen het hele dorp ten hulp. Boeren kwamen met hun trekkers, en zelfs lassers uit het dorp namen hun apparaten mee om mensen te bevrijden uit de treinstellen.”

Mistige ochtend
Of de botsing voorkomen had kunnen had kunnen worden, is nog maar de vraag. De machinist van de trein in de richting van Woerden, is bij een rood stopsein alsnog doorgereden. Het is nooit duidelijk geworden of hij deze heeft genegeerd of deze simpelweg
niet heeft gezien. “Een combinatie van factoren heeft ertoe geleid dat dit zo heeft plaats kunnen vinden. Er was dikke mist en zijn trein reed bovendien met een snelheid van 124 kilometer per uur”, aldus Janson. Ook stelt hij dat de machinist deze topsnelheid niet had
moeten rijden in eerste instantie. Echter, dit deed hij wel: omdat de machinist eerder vertraging had opgelopen in Utrecht, moest hij zich erg haasten. In zijn eigen chaos miste of negeerde hij een rood stopsein, waardoor de twee treinen op elkaar inreden. “Als je op de
foto’s ziet hoe de treinen eruit zagen, is het een godswonder dat zoveel mensen het overleefden.” Drie treinstellen van beide treinen waren volledig verwoest. Door de impact van de botsing waren deze ontspoord en in stukken gebroken. Volgens Evertjan was er niet alleen in Harmelen veel ophef maar was er landelijk ook veel oproer: “Destijds was de impact enorm. Koningin Juliana kwam terug van haar wintersport om bezoekjes te brengen aan de ziekenhuizen waar de slachtoffers lagen en de vrijdag na het ongeluk is een dag van nationale rouw gehouden”, aldus de woordvoerder van het Spoorwegmuseum. Ook wil het Spoorwegmuseum veel aandacht schenken aan de veiligheid op het spoor en hoe dit is aangepast na de ramp.

Automatische Trein Beïnvloeding
De NS heeft in de maand na het ongeluk de “ATB” ingevoerd. Deze Automatische Trein
Beïnvloeding zorgt er voor dat als een trein een rood sein negeert, de trein automatisch
geremd wordt. Hierdoor kunnen fouten zoals die van 8 januari 1962, niet meer voorkomen.
Waar vroeger twee spoorlijnen vlak langs elkaar liepen is vervolgens in de jaren negentig
een fly-over gebouwd. In plaats van een enkel spoor, loopt hier nu boven de grond ook een
spoor. Hierdoor zullen er zo min mogelijk kruisingen plaatsvinden op dit haast
getraumatiseerde traject.

Monument
Mensen op straat hebben het er niet meer dagelijks over. Ook staan zij er niet altijd meer bij
stil als ze een trein in stappen. Desalniettemin is deze “zwarte dag” niet een dag die stilaan
voorbij gaat. Op industrieterrein De Putkop staat sinds 2012 een monument ter
nagedachtenis van alle slachtoffers die bij de treinramp in 1962 om het leven kwamen. Aan
de voet van het monument liggen nog elke dag bloemen, neergelegd door nabestaanden.
Tussen de twee zwarte stenen door, met alle namen erop, is een gleuf waardoorheen de
plaats van de ramp te zien is. Een vredig stukje land waar na puin nu slechts pijn ligt.
Zodra de corona maatregelen het toelaten, is de tentoonstelling over de treinramp bij
Harmelen te zien in het Spoorwegmuseum te Utrecht.

Herdenking
Zaterdag was er bij het monument bij de Putkop een herdenking. Om 9:19 uur, het tijdstip van de ramp, legden burgemeester Victor Molkenboer van de gemeenste Woerden en regiodirecteur Irma Winkenius van de Nederlandse Spoorwegen een krans bij het herdenkingsmonument.

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met ‘Woerden rondom’ HU